صرافی غیرمتمرکز چیست و چگونه کار می کند؟

صرافی غیرمتمرکز، نوعی از بازارهای رمزارزی همتابه‌همتا (P2P) هستند که کاربران می‌توانند بدون نیاز به واسطه، معاملات خود را به صورت مستقیم انجام دهند. در این نوع معاملات، از توافق‌نامه‌های خودکاری بهره گرفته می‌شود که به آن‌ها قرارداد‌های هوشمند هم گفته می‌شود. قراردادهای هوشمند، معاملات را بدون نیاز به تداخل انسانی اجرا می‌کنند و از امنیت و دقت بالایی برخوردارند. این نوع بازارها با هدف حذف نیاز به نهادها یا مراکز متمرکز برای تسهیل معاملات رمزارزی شکل گرفته‌اند.

صرافی غیرمتمرکز چیست؟

صرافی‌های غیرمتمرکز یا DEXها (Decentralized Exchanges) به عنوان بسترهایی برای خرید، فروش و معامله ارزهای دیجیتال شناخته می‌شوند. این صرافی‌ها، از قراردادهای هوشمند بهره می‌برند و به وسیله فناوری بلاک‌ چین توسعه داده شده‌اند، بدون هیچ نفر یا نهاد مرکزی که بتواند آن‌ها را کنترل کند.

سازماندهی و کیفیت این صرافی‌ها به طور قابل توجهی به توسعه‌دهندگان و کیفیت کدنویسی آن‌ها بستگی دارد.

نحوه کار صرافی‌های غیر متمرکز چگونه است؟

معامله‌گران برای استفاده از صرافی‌های غیرمتمرکز، با استفاده از قراردادهای هوشمند، بر بستر شبکه‌های بلاک‌چین تعامل دارند؛ هر معامله شامل کارمزد تراکنش و کارمزد معامله می‌شود.

سه نوع اصلی از صرافی‌های غیرمتمرکز وجود دارد: بازارسازان خودکار، دفتر سفارش و تجمیع‌کننده نقدینگی. اولین صرافی‌های غیرمتمرکز، عملکردی مشابه صرافی‌های متمرکز داشتند و بر اساس دفتر سفارشات کار می‌کردند.

 دفتر سفارش (Order Book)

روش عمل صرافی‌های غیرمتمرکزی که از سیستم دفتر سفارش استفاده می‌کنند، بسیار شبیه به صرافی‌های متمرکز است. در این نوع از صرافی‌ها، فرآیند معامله بر اساس یک سیستم سفارش خرید و فروش انجام می‌شود. دفتر سفارش، یک لیست از سفارشات خرید و فروش را که بر اساس قیمت سازماندهی شده‌اند، جمع‌آوری می‌کند. این لیست‌ها اطلاعات ارزشمندی را فراهم می‌کنند که نه تنها به معامله‌گران در انتخاب بهتر کمک می‌کند، بلکه شفافیت بازار را افزایش می‌دهد.

در این سیستم، افرادی که تمایل به خرید یا فروش یک دارایی خاص دارند، سفارش‌های محدود (limit order) را ایجاد می‌کنند. افرادی که با قیمت پیشنهادی موافقت می‌کنند، اقدام به اجرای سفارش می‌کنند. این نوع سیستم در مواقعی که نقدینگی بالا است، عملکرد خوبی دارد. دفاتر سفارش به دو دسته روی زنجیره و برون زنجیره‌ای تقسیم می‌شوند.

دفتر سفارش درون زنجیره‌ای (On-chain Order Book)

در این دسته از DEXها، سفارش‌ها و جزئیات آن‌ها روی بلاک‌چین ثبت می‌شوند. پس از ثبت سفارش، باید منتظر بمانید تا یکی از گره‌ها، تراکنش را در بلاک‌چین ثبت کند. گره‌های شبکه وظیفه نگهداری اطلاعات تراکنش‌ها را برعهده دارند و برای این کار هزینه تراکنش (کارمزد) دریافت می‌کنند. یکی از چالش‌های این نوع  DEXها تهدید امنیت تراکنش‌ها و امکان حملات فرانت رانرها (Front Runners) می‌باشد.

دفتر سفارش برون زنجیره‌ای (Off-chain Order Book)

در این نوع از صرافی‌ها، سفارش‌ها توسط یک نهاد مرکزی به ثبت می‌رسند و فقط معاملات را روی بلاک‌چین انجام می‌دهند تا مزایای صرافی‌های متمرکز را برای معامله‌گران به ارمغان بیاورند. برای ارائه گزینه‌های معاملاتی اهرمی، این صرافی‌ها همچنین به کاربران اجازه می‌دهند تا وجوه خود را به سایر معامله‌گران وام دهند.

بازارسازان خودکار (Automated Market Maker (AMM))

در صرافی‌ متمرکز، بازار از جفت ارزها تشکیل شده است و خریدار و فروشنده به طور مستقیم با یکدیگر معامله می‌کنند. اما در این DEXها، از مکانیسم بازار‌ساز خودکار برای انجام معاملات استفاده می‌شود.

مکانیزم AMM  به صورتی است که از فرمول‌های ریاضی برای تعیین قیمت توکن‌ها استفاده می‌کند. به این ترتیب، در این نوع صرافی‌ها، نیازی به پیدا کردن یک شخص دیگر برای معامله نیست و به جای آن، یک قرارداد هوشمند به نام میکر (خریدار) در تراکنش‌ها عمل می‌کند.

کلیت روش عمل و انگیزه، برای ورود سرمایه‌گذاران و تأمین نقدینگی، شریک شدن در پورسانت تریدها است. در کنار این جریان، در برخی از صرافی‌های غیرمتمرکز، افراد با سرمایه‌گذاری، در ازای استیک کردن توکن‌های نقدینگی خود در این استخرها، پاداش دریافت می‌کنند. این پاداش به عنوان جایزه‌ای برای تامین نقدینگی صرافی‌ها به وجود می‌آید. بازار‌سازهای خودکار باعث برطرف کردن مشکل نقدینگی در DEX ها شده‌اند و این امکان را فراهم کرده‌اند که کاربران بدون نیاز به استفاده از صرافی‌های متمرکز، در صرافی‌های غیرمتمرکز معامله کنند.

اولین صرافی غیرمتمرکز با مکانیزم AMM، پلتفرم بنکور (Bancor) بود که در سال ۲۰۱۷ معرفی شد. اما پرطرفدارترین پلتفرم‌های کنونی از جمله یونی‌سواپ، بالانسر، کرو، سوشی‌سواپ، کایبر و پنکیک‌سواپ هستند. از آنجا که این بسترها، نیاز به مجوز یا احراز هویت سختگیرانه ندارند، هر کسی می‌تواند با استفاده از آدرس کیف پول خود به آن‌ها متصل شود و معاملات را انجام دهد.

تجمیع‌کننده نقدینگی (DEX aggregators)

تجمیع‌کننده‌ها‌، از چندین صرافی غیرمتمرکز نقدینگی را جمع‌آوری می‌کنند و سفارش‌های کاربران را اجرا می‌کنند. توسعه‌دهندگان و تجمیع‌کننده‌های DEX با بهینه‌سازی قیمت‌ها، اسلیپیج (کاهش تفاوت قیمت در معاملات) به رشد و جذب کاربران در این بازارها کمک کرده‌اند و باعث افزایش رقابت و ارائه نرخ بهتر به کاربران شده‌اند.

در برخی مواقع، این تجمیع‌کنندگان، به صرافی‌های متمرکز نیز متصل شده و از آن‌ها برای اجرای سفارش‌های کاربران استفاده می‌کنند.

ویژگی‌های صرافی‌های غیرمتمرکز

نحوه نگهداری دارایی‌ها

صرافی‌های غیرمتمرکز در دنیای ارزهای دیجیتال به عنوان یک نوآوری مهم مطرح شده‌اند که به کاربران امکان کنترل کامل بر دارایی‌هایشان را می‌دهد. در این نوع صرافی‌ها، هیچ واحد مرکزی یا سروری وجود ندارد که بر دارایی‌های کاربران دسترسی یا نظارت داشته باشد.

با استفاده از کلیدهای خصوصی، کاربران می‌توانند کنترل کامل بر دارایی‌های خود داشته باشند و بدون ارائه اطلاعات شخصی و احراز هویت، به معاملات خود بپردازند. این امر به ویژه برای افرادی که به حفظ حریم خصوصی خود اهمیت می‌دهند، مهم است. معامله‌گران در این سیستم مسئولیت نگهداری از رمزارزهای خود را دارند و در صورتی که اشتباهاتی مانند گم کردن کلید خصوصی یا ارسال وجوه به آدرس‌های نادرست را مرتکب شوند، خودشان مسئول از دست دادن سرمایه‌شان خواهند بود.

امنیت صرافی‌های غیرمتمرکز

یکی از مزایای استفاده از صرافی غیرمتمرکز این است که کاربران برای معامله نیازی به انتقال دارایی‌های خود به حساب‌های صرافی‌های متمرکز ندارند. این وضعیت باعث کاهش خطرات مرتبط با هک حساب‌ها یا مسدود شدن دارایی‌ها می‌شود. صرافی‌های متمرکز در گذشته مورد حملات و هک‌های مکرر قرار گرفته‌اند، اما به دلیل این‌که DEXها روی شبکه‌های بلاک‌چین و با استفاده از کامپیوترهای مختلف راه‌اندازی می‌شوند، حمله به آن‌ها بسیار مشکل‌تر است. البته احتمال حملات هنوز وجود دارد. بنابراین، امنیت بیشتری نسبت به صرافی‌های متمرکز دارند.

احراز هویت در صرافی غیرمتمرکز

یکی از مزایای بزرگ DEXها عدم نیاز به احراز هویت است. در صرافی‌ غیرمتمرکز، کاربران بدون نیاز به ثبت‌نام و احراز هویت می‌توانند به‌سادگی با اتصال کیف‌پول‌های دیجیتال خود، از خدمات آن‌ها استفاده کنند. این امر باعث حفظ حریم خصوصی کاربران می‌شود و اطلاعات شخصی آن‌ها در معرض خطر نیست.

شفافیت و منبع باز بودن

یکی از ویژگی‌های جذاب صرافی‌های غیرمتمرکز متن باز بودن آن‌هاست. در اکثر موارد، کدهای منبع و کدهای قراردادهای هوشمند DEXها به صورت متن باز در اختیار عموم قرار می‌گیرند. این امر به تمام افراد اجازه می‌دهد تا با مطالعه و بررسی کدها، در جریان ساز و کار دقیق این نوع صرافی‌ها قرار بگیرند.

محدودیت خرید و فروش

یکی از ویژگی‌های دیگری که DEXها را متمایز می‌کند، عدم محدودیت در خرید و فروش ارزهای دیجیتال است. در این صرافی‌ها، شما هیچگونه محدودیتی در مبادله ارزهای خود نخواهید داشت. این در حالی است که در برخی از صرافی‌های متمرکز، محدودیت‌هایی برای برداشت روزانه یا خرید و فروش وجود دارد.

دسترسی به توکن‌ها

در دنیای ارز‌های دیجیتال، مسئله دسترسی به توکن‌ها یکی از جوانب مهم و پرکاربرد است که در صرافی‌های متمرکز و غیرمتمرکز به شکل‌های مختلف ظهور می‌یابد. صرافی‌های متمرکز، برای اضافه کردن یک توکن به لیست خود، می‌بایست پیش از هر چیز آن توکن را بررسی کرده و مطمئن شوند که با قوانین و مقررات محلی سازگاری دارد؛ اما در صرافی‌های غیرمتمرکز، این فرآیند کاملا متفاوت است. در اینجا، هر توکنی که در بستر بلاک‌چین خاصی ساخته شده است، بدون نیاز به مراجعه به فرآیندهای پیچیده مورد تایید صرافی‌های متمرکز، به راحتی می‌تواند در این صرافی‌ها لیست شود. این ویژگی می‌تواند به معنای این باشد که پروژه‌های جدید و نوپا می‌توانند به سرعت در این دسته از صرافی‌ها لیست شوند و به این ترتیب، معامله‌گران می‌توانند در مراحل ابتدایی پروژه‌ها شرکت کنند و از فرصت‌های منحصربه‌فرد بهره‌ ببرند.

اما این وضعیت یک سری ریسک‌هایی نیز دارد. در صرافی‌های غیرمتمرکز، به دلیل عدم وجود مراحل بررسی، احتمال ورود کلاهبرداری‌ها و پروژه‌های تقلبی به بازار بسیار بیشتر است. یکی از نوع‌های رایج کلاهبرداری در این دسته از صرافی‌ها، با نام راگ‌پول (rug pull) شناخته می‌شود. این کلاهبرداری زمانی اتفاق می‌افتد که تیم پشت یک پروژه با افزایش قیمت توکن، تمام نقدینگی استخرهای معاملاتی صرافی‌های غیرمتمرکز را به بازار می‌فرستد. این کار باعث می‌شود قیمت توکن به صفر برسد و سایر معامله‌گران قادر به فروش نشوند.  حتی برخی اوقات، از راهکارهایی نظیر بک‌دورها و نقاط ضعف در قراردادهای هوشمند استفاده کرده و از سرمایه‌گذاران دزدی می‌کنند.

دسترسی آسان به توکن‌ها در صرافی‌های غیرمتمرکز از یک سو فرصت‌های منحصربه‌فردی را برای معامله‌گران به ارمغان می‌آورد، اما از سوی دیگر، نیازمندی به اعتماد کمتر به پروژه‌ها و تیم‌های پشت آن‌ها را نیز نشان می‌دهد.

قانون‌گذاری در صرافی‌های غیرمتمرکز

قانون‌گذاران می‌توانند برای دسترسی به صرافی‌های متمرکز محدودیت ایجاد کنند؛ با افزایش نظارت و سخت‌گیری در دنیای صرافی‌های متمرکز، استقبال از صرافی‌های غیرمتمرکز افزایش یافته است. با این حال، صرافی‌های غیرمتمرکز نیز با چالش‌های خود روبرو هستند. به عنوان مثال، کاربران بدون احراز هویت به امکانات صرافی دسترسی دارند؛ بنابراین، مکانیزمی برای جلوگیری از پولشویی وجود ندارد.

سخن آخر

قبل از ابداع اتریوم، معامله‌گران مجبور بودند از یک سیستم متمرکز برای تبادل و معامله دارایی‌ها استفاده کنند. صرافی‌های غیرمتمرکز به عنوان یک پایه اساسی از اکوسیستم رمزارزی شناخته می‌شوند که به کاربران اجازه می‌دهند دارایی‌های دیجیتال خود را به صورت مستقیم و بدون واسطه با یکدیگر مبادله کنند. قراردادهای هوشمند درهایی به دنیای مالی را باز کرده‌اند که اگر به درستی استفاده شوند، این امکان را دارند که منافع اقتصادی را برای تمام کاربران به همراه داشته باشند.

به واسطه ورود آسان به دنیای معاملات، امکان فوریت معاملاتی توکن‌های جدید و ارائه نقدینگی به صورت دموکراتیک، صرافی‌های غیرمتمرکز در سال‌های اخیر به سرعت رشد نموده‌اند. انتظار می‌رود صرافی‌های غیرمتمرکز به عنوان زیرساخت‌های اساسی اکوسیستم رمزارزی باقی بمانند و بهبودهایی در مقیاس‌پذیری تراکنش‌ها، امنیت قراردادهای هوشمند، زیرساخت‌های حاکمیتی و تجربه کاربری را به وجود آورند.